OCD คือความคิดวนไม่หยุดจริงหรือ? แล้วควรรับมืออย่างไรให้ดีขึ้น

รู้สึกกังวลกับเรื่องบางอย่างจนต้องทำซ้ำ ๆ หรือไม่? บางคนเวลาจะออกจากบ้านหรือออกจากห้อง มักจะมีพฤติกรรมที่ต้องคอยเช็กประตูซ้ำ ๆ ว่าล็อครึยังอยู่เสมอ หรือใครที่ล้างมือบ่อยเกินไป หรือมีความคิดที่ไม่สามารถควบคุมได้ บางทีนี่อาจเป็นสัญญาณของการย้ำคิดย้ำทำ แล้วสงสัยไหมว่าโรค OCD คืออะไร? อธิบายคร่าว ๆ เลย OCD หรือโรคย้ำคิดย้ำทำ คือภาวะทางจิตใจที่ทำให้ผู้ป่วยมีความคิดวนเวียนและพฤติกรรมซ้ำ ๆ โดยไม่สามารถหยุดได้ง่าย ๆ แม้จะรู้ว่ามันไม่มีเหตุผลก็ตาม 

ซึ่งในบทความนี้ เราจะขอพาคุณไปรู้จักกับ OCD หรือโรคย้ำคิดย้ำทำให้ละเอียดมากยิ่งขึ้นอย่างลึกซึ้ง ตั้งแต่ปัจจัยที่ทำให้เกิด ผลลกระทบ และแนวทางการรักษาและการรับมือ เพื่อให้คุณเข้าใจมากยิ่งขึ้นว่าควรรับมืออย่างไร หากพร้อมแล้วไปอ่านกันเลย

ทำความรู้จักกับ โรค OCD คืออะไร? 

โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD-Obsessive Compulsive Disorder) คือ โรคทางจิตเวชที่ทำให้ผู้ป่วยมีความคิดที่ไม่พึงประสงค์หรือความกังวลที่เกิดขึ้นซ้ำ ๆ (Obsession) และต้องทำพฤติกรรมบางอย่างเพื่อลดความกังวลนั้น (Compulsion) แม้ว่าจะรู้ว่ามันไม่มีเหตุผลก็ตาม ตัวอย่างเช่น บางคนอาจกลัวเชื้อโรคอย่างรุนแรงจนต้องล้างมือบ่อย ๆ หรือเช็กประตูซ้ำ ๆ เพื่อให้แน่ใจว่าล็อกแล้ว โรคนี้ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตอย่างมาก เพราะอาการอาจกินเวลาหลายชั่วโมงต่อวัน และสร้างความทุกข์ให้กับผู้ป่วยจนไม่สามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ

OCD คือโรคย้ำคิดย้ำทำที่เกิดจากปัจจัยหลายอย่าง ทั้งความผิดปกติของสารเคมีในสมอง เช่น เซโรโทนิน (Serotonin) พันธุกรรม รวมถึงประสบการณ์ชีวิตที่กระตุ้นให้เกิดความเครียดและวิตกกังวล ซึ่ง OCD นั้นมีอาการได้หลายรูปแบบ เช่น ความกลัวเชื้อโรค การต้องทำสิ่งต่าง ๆ ให้สมบูรณ์แบบ หรือความคิดที่รุนแรงและไม่สามารถควบคุมได้ ผู้ป่วยมักรู้ตัวว่าพฤติกรรมของตนเองเกินเหตุ แต่ไม่สามารถหยุดได้ง่าย ๆ การรักษามักใช้การบำบัดทางพฤติกรรมร่วมกับยา เพื่อช่วยลดความรุนแรงของอาการและทำให้สามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติมากขึ้น

โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) สร้างผลกระทบในด้านใดให้กับผู้ป่วยบ้าง

หลังจากที่ได้ทราบกันไปแล้วว่าโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) คืออะไร เรามาดูผลกระทบของโรคนี้กันดีกว่าส่งผลกระทบในด้านใดต่อผู้ป่วยบ้าง

• การใช้ชีวิตประจำวัน อาการย้ำคิดย้ำทำอาจทำให้ผู้ป่วยใช้เวลาหลายชั่วโมงไปกับพฤติกรรมซ้ำ ๆ ส่งผลให้เสียเวลาโดยไม่จำเป็น บางคนอาจไปทำงานสาย เพราะต้องเช็กของหลายรอบก่อนออกจากบ้าน หรือทำงานล่าช้าเพราะต้องตรวจสอบซ้ำแล้วซ้ำเล่า สิ่งเหล่านี้อาจทำให้ประสิทธิภาพการเรียนและการทำงานลดลง อีกทั้งผู้ป่วยบางคนอาจหลีกเลี่ยงสถานที่หรือกิจกรรมที่กระตุ้นความกังวล เช่น หลีกเลี่ยงการจับเงินสดเพราะกลัวเชื้อโรค หรือไม่ใช้ของสาธารณะเพราะกลัวปนเปื้อน
• สุขภาพจิตแย่และทำให้เกิดความเครียด คนที่เป็น OCD มักจะรู้ว่าความคิดและพฤติกรรมของตัวเองไม่มีเหตุผล แต่ก็ไม่สามารถหยุดมันได้ ทำให้เกิดความเครียด วิตกกังวล และรู้สึกผิดอยู่ตลอดเวลา บางคนอาจรู้สึกกดดันกับตัวเอง จนพัฒนาเป็นภาวะซึมเศร้า นอกจากนี้ การที่ต้องต่อสู้กับความคิดในหัวตลอดเวลายังทำให้สมองเหนื่อยล้า ส่งผลต่ออารมณ์และความมั่นใจในตนเอง
• สุขภาพร่างกาย พฤติกรรมซ้ำ ๆ อย่างการล้างมือบ่อยเกินไปอาจทำให้ผิวหนังแห้ง แตก หรือเป็นแผลจากการเสียดสีมากเกินไป ส่วนผู้ที่ต้องเช็กของหรือจัดวางสิ่งต่าง ๆ ซ้ำ ๆ อาจทำให้ปวดเมื่อยตามร่างกาย นอกจากนี้ ความเครียดเรื้อรังจาก OCD ยังอาจทำให้เกิดอาการปวดหัว ปวดท้อง ระบบย่อยอาหารแปรปรวน หรือปัญหาการนอนหลับ เช่น นอนไม่หลับ หรือฝันร้ายบ่อย ๆ
• ความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง พฤติกรรมของผู้ป่วยอาจสร้างความไม่เข้าใจให้กับครอบครัวและเพื่อน คนรอบข้างอาจมองว่าผู้ป่วยจู้จี้ เจ้าระเบียบเกินไป หรือทำอะไรซ้ำซากโดยไม่มีเหตุผล สิ่งนี้อาจนำไปสู่ความขัดแย้ง หรือทำให้ผู้ป่วยรู้สึกโดดเดี่ยวและเลือกที่จะหลีกเลี่ยงสังคม นอกจากนี้ บางคนอาจต้องพึ่งพาคนรอบข้าง เช่น ขอให้ช่วยเช็กของหรือยืนยันความถูกต้องให้ ทำให้เกิดความตึงเครียดในความสัมพันธ์
• เสี่ยงต่อโรคทางจิตเวชอื่น ๆ หากไม่ได้รับการรักษา OCD อาจนำไปสู่ปัญหาทางสุขภาพจิตอื่น ๆ เช่น โรคซึมเศร้า (Depression) เพราะความรู้สึกกดดันและหมดหวัง หรือโรควิตกกังวล (Anxiety Disorder) ที่ทำให้กลัวสิ่งต่าง ๆ มากขึ้น บางคนอาจถึงขั้นมีภาวะเครียดรุนแรง (PTSD) หรือพฤติกรรมย้ำคิดย้ำทำรุนแรงขึ้นจนส่งผลต่อการใช้ชีวิตอย่างหนัก การได้รับการรักษาที่เหมาะสมตั้งแต่เนิ่น ๆ จึงเป็นสิ่งสำคัญในการป้องกันปัญหาเหล่านี้

รวมปัจจัยที่นำไปสู่โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) มีอะไรบ้าง?

โรค OCD อาจเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ไม่ใช่แค่ปัจจัยใดปัจจัยหนึ่ง โดยส่วนใหญ่แล้วโรคย้ำคิดย้ำทำมักเกิดจากปัจจัยดังต่อไปนี้

• พันธุกรรม มีการศึกษาพบว่า OCD อาจถ่ายทอดทางพันธุกรรม หากพ่อแม่หรือพี่น้องเคยเป็นโรคนี้ คนในครอบครัวก็มีโอกาสสูงที่จะเป็นด้วย 
• ลักษณะนิสัยและบุคลิกภาพ คนที่มีนิสัย เจ้าระเบียบ จู้จี้ คิดมาก หรือชอบความสมบูรณ์แบบ (Perfectionist) อาจมีโอกาสเป็น OCD ได้มากขึ้น เพราะมักมีความวิตกกังวลเมื่อทุกอย่างไม่เป็นไปตามที่คาดหวัง ซึ่งอาจนำไปสู่พฤติกรรมย้ำคิดย้ำทำในระยะยาว
• ความผิดปกติของสมองและสารเคมีในร่างกาย การเป็นโรคย้ำคิดย้ำทำ หรือ OCD อาจเกิดจากการทำงานผิดปกติของสมอง โดยเฉพาะบริเวณที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมพฤติกรรมซ้ำ ๆ และการตัดสินใจ นอกจากนี้ ระดับของสารเคมีในสมอง เช่น ซีโรโทนิน (Serotonin) ที่ไม่สมดุล อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการย้ำคิดย้ำทำได้
• สิ่งแวดล้อมหรือเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในชีวิต หากมีเหตุการณ์ที่กระทบกระเทือนจิตใจ เช่น ความเครียดหนัก การถูกเลี้ยงดูอย่างเข้มงวดเกินไป หรือถูกกดดันให้ทำทุกอย่างให้สมบูรณ์แบบ อาจกระตุ้นให้เกิดอาการ OCD ได้ โดยเฉพาะในคนที่มีแนวโน้มจะเป็นอยู่แล้ว

วิธีการรักษา OCD คืออะไร และมีกี่แบบ?

สำหรับวิธีการรักษาโรค OCD นั้นจะแบ่งออกเป็น 2 วิธี คือ การบำบัดพฤติกรรมและการรักษาด้วยยา ซึ่งมีรายละเอียดดังต่อไปนี้

การรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำด้วยการบำบัดพฤติกรรม

การบำบัดพฤติกรรมที่ใช้ได้ผลดีที่สุดสำหรับโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) คือ การบำบัดพฤติกรรมและความคิด (Cognitive Behavioral Therapy: CBT) โดยเฉพาะเทคนิคที่เรียกว่า Exposure and Response Prevention (ERP) หรือ การเผชิญหน้าและป้องกันการตอบสนอง 

วิธีนี้ช่วยให้ผู้ป่วยเผชิญกับสิ่งที่กระตุ้นอาการย้ำคิด (Obsession) โดยไม่ให้ทำพฤติกรรมย้ำทำ (Compulsion) ตัวอย่างเช่น หากผู้ป่วยมีความกังวลเรื่องเชื้อโรคและมักล้างมือบ่อย ๆ นักบำบัดอาจให้ผู้ป่วยสัมผัสสิ่งของที่คิดว่าสกปรก แต่ห้ามล้างมือทันที เพื่อฝึกให้สมองเรียนรู้ว่า ความกลัวเหล่านั้นจะลดลงเองโดยไม่ต้องทำพฤติกรรมซ้ำ ๆ เมื่อทำซ้ำ ๆ ไปเรื่อย ๆ ผู้ป่วยจะสามารถควบคุมอาการได้ดีขึ้นและไม่ต้องพึ่งพาพฤติกรรมย้ำทำอีกต่อไป

นอกจาก ERP แล้ว CBT ยังช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้วิธี ปรับเปลี่ยนความคิดและความเชื่อที่ผิด ๆ ที่ทำให้เกิด OCD เช่น ผู้ป่วยอาจมีความคิดว่า "ถ้าไม่เช็กประตู 10 ครั้ง บ้านจะถูกขโมยแน่ ๆ" นักบำบัดจะช่วยให้ผู้ป่วย แยกแยะว่าความคิดเหล่านี้ไม่มีเหตุผล และฝึกให้ปรับความคิดใหม่ เช่น "เช็กประตูครั้งเดียวก็เพียงพอแล้ว" การบำบัดเหล่านี้ต้องทำอย่างต่อเนื่อง และอาจใช้เวลาหลายสัปดาห์หรือหลายเดือน แต่หากปฏิบัติตามคำแนะนำของนักบำบัดอย่างเคร่งครัด ผู้ป่วยส่วนใหญ่มักมีอาการดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัดและสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติมากขึ้น

การรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำด้วยการใช้ยา

การรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) ด้วยยาเป็นอีกวิธีที่ช่วยลดอาการย้ำคิดและพฤติกรรมย้ำทำ โดยแพทย์มักใช้ ยาในกลุ่มต้านเศร้า (Antidepressants) ที่ช่วยปรับสารเคมีในสมอง โดยเฉพาะสาร เซโรโทนิน (Serotonin) ซึ่งมีผลต่ออารมณ์และการควบคุมความคิด ยาที่ใช้รักษา OCD ที่ได้รับการรับรอง ได้แก่ Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs) เช่น ฟลูออกซิตีน (Fluoxetine), ฟลูโวซามีน (Fluvoxamine) และเซอร์ทราลีน (Sertraline) 

ซึ่งยาเหล่านี้ช่วยลดความรุนแรงของอาการ OCD ทำให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมความคิดและพฤติกรรมได้ดีขึ้น อย่างไรก็ตาม ยาไม่ได้ช่วยรักษาให้หายขาด แต่ช่วยควบคุมอาการเท่านั้น และต้องใช้เวลาอย่างน้อย 4-6 สัปดาห์ กว่าจะเห็นผลชัดเจน

นอกจาก SSRIs ในบางกรณีที่ผู้ป่วยไม่ตอบสนองต่อการรักษา แพทย์อาจใช้ กลุ่มยาอื่น เช่น Tricyclic Antidepressants (TCAs) อย่างยาโคลมิพรามีน (Clomipramine) ซึ่งออกฤทธิ์คล้ายกันแต่มีผลข้างเคียงมากกว่า การใช้ยารักษา OCD ต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ เพราะอาจมีผลข้างเคียง เช่น คลื่นไส้ ง่วงซึม เวียนศีรษะ หรือความผิดปกติของระบบย่อยอาหาร 

บางคนอาจต้องใช้ยาในระยะยาวเพื่อควบคุมอาการ และหากต้องการหยุดยา ต้องปรึกษาแพทย์ก่อนเสมอ เพราะการหยุดยาอย่างกะทันหันอาจทำให้อาการกลับมาเป็นซ้ำหรือรุนแรงขึ้น การใช้ยาจึงควรทำควบคู่ไปกับการบำบัดพฤติกรรม (CBT) เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุด

ตอบข้อสงสัย โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) สามารถรักษาหายเองได้ไหม?

โรค OCD ไม่สามารถรักษาให้หายได้เอง เพราะเป็นความผิดปกติทางจิตเวชที่เกี่ยวข้องกับสารเคมีในสมองและรูปแบบความคิดที่ฝังลึก ผู้ป่วยมักพยายามควบคุมอาการด้วยตัวเอง แต่ส่วนใหญ่มักทำให้เครียดมากขึ้นและอาจยิ่งทำให้พฤติกรรมซ้ำ ๆ อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำ รุนแรงขึ้นกว่าเดิม อย่างไรก็ตาม OCD สามารถบรรเทาได้ด้วยการรักษาที่เหมาะสม เช่น การบำบัดพฤติกรรมและความคิด (CBT) การใช้ยา หรือการปรับวิถีชีวิต หากมีอาการรบกวนชีวิตประจำวัน ควรพบจิตแพทย์เพื่อขอคำแนะนำและรับการรักษาอย่างถูกต้องจะดีที่สุด

ย้ำคิดย้ำทำ OCD ไม่ใช่แค่ความกังวล 

โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) คือภาวะทางจิตเวชที่ทำให้ผู้ป่วยมีความคิดกังวลซ้ำ ๆ และต้องทำพฤติกรรมบางอย่างเพื่อบรรเทาความวิตก แม้จะรู้ว่าไม่มีเหตุผลก็ตาม อาการนี้ส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน ความสัมพันธ์ และสุขภาพจิตของผู้ป่วย ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะซึมเศร้าหรือโรควิตกกังวลได้ สาเหตุของ OCD มีทั้งจากพันธุกรรม ความผิดปกติของสมอง และสิ่งแวดล้อม การรักษาสามารถทำได้ด้วยการบำบัดพฤติกรรม (CBT) หรือการใช้ยาเพื่อช่วยควบคุมอาการ แม้จะไม่หายขาดเอง แต่หากได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม ผู้ป่วยสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติมากขึ้น